Οι ταινίες που αγαπάμε

EDITORIAL
Οι ταινίες που αγαπάμε
Με αφορμή το Top 100 της Ιστορίας του κινηματογράφου που δημοσιεύει κάθε χρόνο το «Sight & Sound»
Στάθης Τσαγκαρουσιάνος


Για παιχνίδι, πριν από λίγα χρόνια στην «Eλευθεροτυπία» είχα φτιάξει τη δική μου λίστα ταινιών που με διαμόρφωσαν. Δεν επέλεξα τα αριστουργήματα του σινεμά - άλλωστε, μερικά τα είδα στα χρόνια που ακολούθησαν και φυσικό ήταν η λίστα μου να ανατραπεί εκ βάθρων. Μιλάμε για 25 χρόνια πριν!
Δεν είχα δει, π.χ., τον καλό Ρενουάρ: τον Κανόνα του Παιχνιδιού και το Μια μέρα στην εξοχή που αργότερα μου έμαθαν την ατιθάσευτη ελευθερία του αστικού πνεύματος να λέει την αλήθεια, όσο ωμή κι αν είναι - και μάλιστα με κομψότητα. Ή τον ανθρωπισμό της Μεγάλης Χίμαιρας, που είναι τόσο στέρεα εκφρασμένος που σχεδόν μπορείς να του χαϊδέψεις το κεφάλι.
Δεν είχα δει ολόκληρο τον Κουροσάβα (που λιγάκι αδικείται στις λίστες του «Sight & Sound») - ειδικά τις λιγότερο μεγαλόσχημες ταινίες του, οι οποίες βαθμηδόν άρχισαν να μου αρέσουν πιο πολύ απο τις άλλες: το κοφτό και οικονομημένο Γιοτζίμπο, που πάλλεται σαν βίαιο καρδιοχτύπι, ή τον Δολοφόνο του Τόκυο, που τον νομίζω ανώτερη τραγωδία και από τον Θρόνο του Αίματος.
Δεν είχα δει το υπόκωφης έντασης Close-Up του Κιαροστάμι και μόλις πέρυσι είδα άφωνος το Touch of Evil του Όρσον Ουέλς, ένα από τα πιο έξυπνα, μελαγχολικά και αριστοτεχνικά φιλμ που έφτιαξε ανθρώπινος νους.
Δεν είχα δει το μοναχικότερο (και πιο αδικημένο) φιλμ της ιστορίας του κινηματογράφου: τη Νύχτα του Κυνηγού. Ούτε είχα εκτιμήσει όσο έπρεπε, συνεπαρμένος από τον σάλο του μάρκετινγκ ή κάθε μεταπολιτευτικής μόδας, το ύψος των Νονών, του Γατόπαρδου και του Τρελού Πιερό.
Τα είδα και τα ξαναείδα στα χρόνια που ακολούθησαν, έκοψα κι έραψα τη λίστα μου -προπάντων-, πρόσθεσα μισή ντουζίνα Όζου, ο οποίος έγινε ο πιο κοντινός ποιητικός μου φίλος, τώρα που προσπέρασα τα «μισά της ζωής».
Θα ήθελα να δημοσιεύσω πάλι, αδιόρθωτη, τη νεαρή μου λίστα, έτσι, για να υπάρχει τυπωμένη. Ελλείψει όμως χώρου, διαλέγω επιλεκτικά όσες χωρούν:


1. Επάγγελμα Ρεπόρτερ: Μου έμαθε ότι μπορείς πάντα να φεύγεις. Ακόμα και από τον εαυτό σου. Ότι έχει πλάκα να πετάς την παλιά σου ζωή σαν το πουκάμισο. Ηττοπαθές, απελπισμένο, αλλά καλύτερο από τον μικροαστισμό. Χάρη σε αυτό έγινα δημοσιογράφος.

2. Αντρέι Ρουμπλιώφ: Η ασκητική αυτάρκεια της τέχνης. Πώς η σάρκα γίνεται πνεύμα μέσα από την αφοσιωμένη δουλειά και την απόσταση από το σύρσιμο της καθημερινότητας. Όλος ο Σολωμός κι ο Κάλβος είναι εδώ.

3. Έκλειψη (αν και η Περιπέτεια είναι καλύτερη): Η μαγεία των πόλεων. Πώς γίνονται συναισθηματικές φωλιές, ειδικά για εκείνους που το ‘καψαν το σπίτι τους.

4. Το Χρήμα: Η πρώτη ταινία του Μπρεσσόν που είδα. Κεραυνός. Η αυστηρότητα της φόρμας, τα μαγικά κενά, η σιγαλιά, η ωμότητα των πραγμάτων, η απόλυτη αντι-δραματικότητα. Με έκανε να νιώσω γελοίος για τον (έμφυτο) μελοδραματισμό μου και χάρη σε αυτή την ταινία (και τις υπόλοιπες του Μπρεσσόν) κάπως τον μετρίασα.

5. Mαύρα Μάτια: Εδώ ο Μαστρογιάνι μού θύμισε (μάλλον κατέταξε) τον πατέρα μου. Που ήταν γλεντζές, καλοσυνάτος και λιγάκι ανεύθυνος. Κατάλαβα! Και ταυτίστηκα κι εγώ. Η ζωή είναι κρασί, ταξίδια, έρωτας - να κάνεις το παν για λίγες στιγμές απόλυτης ξεγνοιασιάς, χωρίς καθόλου το βάρος της συνείδησης. (Μ’ αρέσει πολύ ο Μιχάλκωφ, ενώ δεν είναι ιδιοφυής.)

6. Φάννυ και Αλέξανδρος: Καλοσύνη, αξιοπρέπεια, δουλειά, ανοχή. Δεν ξέρω άλλο έργο του σινεμά που να πλησιάζει τόσο τη μορφή Διαθήκης όσο αυτό. Τα λέει όλα. Τα κατόρθωσε όλα. Όταν το είδα, είπα: όλα μπορεί να τα κάνει ο άνθρωπος.

7. L’ Atalante: Θαύμασα τόσο την ποιητική αναρχία του Vigo σε αυτό το φιλμ, που για ένα διάστημα όλα μου φαινόντουσαν ξενέρωτα και μικροαστικά. Είχα γουρλώσει τα μάτια στην Ταινιοθήκη της Κανάρη, δεν είχα ξαναδεί τέτοια αληθινή, «τυχοδιωκτική» ιδιοφυΐα πριν - θύμιζε Ρεμπώ αλλά και με το γερό κόκαλο του Ρενουάρ, ένα θεότρελο αγόρι, βαθύτατα ρομαντικό και μποέμικο. Δεν έχω ξαναβρεθεί σε τέτοιο κινηματογραφικό Κέντρο Διερχομένων! (Κι ερωτεύτηκα εδώ διά βίου τον Mισελ Σιμόν, που το παίξιμό του στο Boudu saved from drowning είναι τόσο ξεκαρδιστικό και εύθυμο όσο 10 Μαρξ μαζί.)

8. Ταξίδι στο Τόκυο: Άλλα θεοφάνεια! Ό,τι νόμιζα ωραίο μπήκε σε νέα προοπτική μετά την προβολή του Τόκυο Μονογκατάρι (πάλι στην Ταινιοθήκη). Το δίδαγμα της απλότητας και κυρίως της ευγένειας στις κινήσεις (της κάμερας και των ανθρώπων – πράγμα που είναι το ίδιο!) διατρέχει ολόκληρο το έργο του Όζου, αλλά εδώ μοιάζει με φράσεις από τη Βίβλο.

9. Ran: Θαυμάζω αυτό το φιλμ, όπως θαυμάζεις έναν πίνακα του Γκόγια ή του Ρέμπραντ. Είναι ολικό, απόλυτο, τέλειο. Το ξαναβλέπω συχνά. Μου δίνει δύναμη να ζήσω.

10. Τα παιδιά του παραδείσου: Ο Μπαλζάκ του σινεμά. Ένα ποτάμι, το μπουλβάρ της τέχνης και του εγκλήματος - η άγνωρη σύμφυρση του καλού με το κακό. Ακόμα ένα φιλμ απόλυτο, άψογο, αξεπέραστο, που το έχω σαν μυστική παρακαταθήκη.

12. Winter Light: Η πιο ερμητική και ειλικρινής ταινία του Μπέργκμαν, η στιγμή της αμφιβολίας, η στιγμή της προσευχής μπροστά σε έναν άδειο τοίχο! Μεγάλα κουράγια χρειάζονται για να φτιάξεις κάτι τέτοιο. Όποιος, όμως, εκτίθεται και λέει την αλήθεια, ακόμα κι αν η αλήθεια είναι φριχτή, λέει κάτι καλό.

13. Tο πάθος της Ζαν ντ’ Αρκ: Του Ντράγιερ. Η κορυφαία μου ταινία. Θα την αδικήσω, αν μιλήσω βιαστικά. Είναι το πιο μεγαλειώδες πράγμα που έχω δει στο σινεμά. Αν έπρεπε όλα να καούν και να σώσω κάτι, θα ήταν η αποκατεστημένη κόπια της Criterion Collection.

14. Η Αλίκη στις πόλεις: Η ελεγεία της περιπλάνησης, που αργότερα πήρε διαστάσεις μυθικές στο έργο του Βέντερς. Εδώ με πιάνει περισσότερο, επειδή ακόμα δεν έχει μεγαλοπιαστεί. Μόλις είδα την ταινία, μπήκα στο τρένο κι έφυγα για την Ευρώπη. Είχα 10 χιλιάδες δραχμές στην τσέπη - μόνο. Έκανα οτοστόπ. Και γύρισα με δανεικά από την Πρεσβεία της Ρώμης. Δεν ξέρω αν είναι καλή, έχω να τη δω από τότε. Πάντως, έριξε μπετά μέσα μου.

15. Sunrise: Δεν χρειάζεται να πω τίποτα - τα έχω ξαναπεί.

16. O κόκκινος κύκλος: Οι άντρες είναι παιδιά που παίζουν παιχνίδια. Είναι μόνοι, είναι αφελείς και κρατούν πιστόλι. Το μόνο που τους σώζει είναι η ακρίβεια, ο λόγος της τιμής και η φιλία. Όμως η προδοσία τους κυκλώνει από παντού. Πουθενά αλλού στο σινεμά δεν υπάρχει πιο βαθιά και διαυγής ανάλυση της αντρικής φύσης (ούτε στο Χόλιγουντ). Ούτε μεγαλύτερη μοναξιά.

17.Ήταν ένας τραγουδιστής κότσυφας: Τζαζ της Ανατολικής Ευρώπης. Μαζί με το Pastorale, αυτή η ταινία μου δίδαξε ένα νέο είδος ελευθερίας και συμπεριφοράς, λίγο ταπεινής αλλά απολαυστικής, την ησυχία και χαρά που βρίσκει κανείς όταν σηκώνει ξέγνοιαστα τους ώμους και φεύγει από τον στίβο και την παλαίστρα. «Απέτυχες; Δες το κι αλλιώς! Δεν έκανες γι’ αυτό. Να είσαι ευγνώμων, διότι τώρα ίσως κατορθώσεις αυτό που σου ταιριάζει» - αυτό ήταν το δίδαγμα του Ιοσελιάνι, με βοήθησε πολύ σε πολλά λούκια.

18. A woman under the influence: Αν έχεις μεγαλώσει σε σπίτι προβληματικό, αυτή η ταινία είναι το πιο ενοχλητικό πράγμα που υπάρχει. Η τρέλα, η βία, τα δάκρυα της συμβίωσης, η οικογένεια ως πεδίο μάχης. Εδώ ερωτεύτηκα την Τζίνα Ρόουλαντς. Μου έμαθε ότι είσαι όμορφος όταν δεν σε επηρεάζει το γεγονός ότι είσαι.

19. Ran: Θαυμάζω αυτό το φιλμ, όπως θαυμάζεις έναν πίνακα του Γκόγια ή του Ρέμπραντ. Είναι ολικό, απόλυτο, τέλειο. Το ξαναβλέπω συχνά. Μου δίνει δύναμη να ζήσω.

20. Οι δεσποινίδες του Βίλκο: Όσο κανένα άλλο, αυτό το φιλμ με έκανε να καταλάβω την παροδικότητα της ζωής, πόσο μάταια είναι όλα - έρωτες, νεότητα, σπίτια, δουλειές και δόξες. Είμαι ο μόνος που το θεωρεί αριστούργημα, νομίζω. Η πιο πετυχημένη μείξη γλυκού και πικρού που ξέρω. Οι ηθοποιοί του είναι σαν οικεία μου πρόσωπα - τα σκέφτομαι σαν να έχω ζήσει κάποτε μαζί τους, δεν υπερβάλλω.

21. Grey Gardens: Η δόξα της εκκεντρικότητας. Μετά από αυτό όλα επιτρέπονται στη συμπεριφορά. Αρκεί να έχουν class εν τη παραφροσύνη τους. (Ανέκαθεν μου άρεσαν τα παραδείσια πουλιά.)

22. I know where I'm going: Νομίζω λατρεύω αυτό το φιλμ τόσο πολύ, λόγω του πνεύματος του Ντύλαν Τομας που το διαπερνά.

24. H παράσταση αρχίζει: Ήμουν φοιτητής και πρώτη φορά είδα ότι μπορείς να τραγουδάς και να χορεύεις για κάτι ζοφερό. Ακόμα περισσότερο: συμφώνησα ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να το φιλοσοφείς.

25. Σάρκα: Είναι το πρώτο φιλμ που με έπεισε ότι οι ανορθογραφίες και οι επιπολαιότητες είναι σημαντικές χειρονομίες. Με έκανε να σιχαθώ για ένα φεγγάρι τη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ! Με έμαθε ότι πολλά μοντέρνα πράγματα λέγονται χωρίς να λέγονται.

26. Τραγούδια από το δεύτερο όροφο: Μου άλλαξε την αισθητική αντίληψη. Ο μοντέρνος Vermeer. Το γήρας της Ευρώπης. Κατάλαβα ότι είμαστε οι τελευταίοι κρίκοι μιας κουρασμένης, γερασμένης Δύσης. Με συμβίβασε με τη μελαγχολία μου.

27. Walkabout: Εις επίρρωσιν του ανωτέρω. Και η μαγεία που ασκεί έκτοτε η αυστραλιανή έρημος πάνω μου. (Μέγιστο φιλμ, το λατρεύω).

28. Το καρναβάλι των ψυχών: Τι ωραίο να έχεις ταλέντο και να μη νοιάζεσαι καθόλου να το εκμεταλλευτείς! Ένα b-movie φτιαγμένο με υλικά πολυτελείας. Είναι πολύ γοητευτικοί οι σημαντικοί άνθρωποι που δεν παίρνουν καθόλου τον εαυτό τους στα σοβαρά.

29. Female Troubles: Η Ντιβάιν στα καλύτερά της. Αυτή η ταινία είναι το πανεπιστήμιο του camp. Έχει και dada και fluxus και body performance και Βέγγο. Τόσο εξωφρενικό, τόσο οικείο. Τα τέρατα είμαστε εμείς, είναι η θεία μας η Παυλίνα!

30. Επιφώτιση: Του Κριστοφ Ζανούσι. Μετά από αυτό άρχισα να τρέχω στο Άγιο Όρος, να διαβάζω πιο συστηματικά, να ψάχνομαι, χωρίς αυτό να το θεωρώ προσωπική αναπηρία. Η πιο χρήσιμη και τίμια κουλτουριάρικη ταινία που έχω δει.

31. Jalsaghar: Γράφαμε τις προάλλες γιατί.

32. Winter Light: Η πιο ερμητική και ειλικρινής ταινία του Μπέργκμαν, η στιγμή της αμφιβολίας, η στιγμή της προσευχής μπροστά σε ένα άδειο τοίχο! Μεγάλα κουράγια χρειάζονται για να φτιάξεις κάτι τέτοιο.΄Οποιος όμως εκτίθεται και λέει την αλήθεια, ακόμα κι αν η αλήθεια είναι φριχτή, λέει κάτι καλό.

33. Tο Πάθος της Ζαν ντ Αρκ: Του Ντράγιερ. Η κορυφαία μου ταινία. Θα την αδικήσω αν μιλήσω βιαστικά. Είναι το πιο μεγαλειώδες πράγμα που έχω δει στο σινεμά. Αν έπρεπε όλα να καούν και να σώσω κάτι, θα ήταν η αποκατεστημένη κόπια της Criterion Collection (αν και θα προσπαθούσα να κρύψω κάπου και το Eπάγγελμα Ρεπόρτερ!

Περιοδικό Lifo 12 Σεπτεμβρίου 2012
http://www.lifo.gr/mag/columns/5113
Φωτογραφία: Τοkyo Story (Tôkyô monogatari), Yasujirô Ozu (1953)